Η ψυχή της γυναίκας του 'Αλντο Καροτενούτο
Διαβάζοντας ένα ενδιαφέρον βιβλίο
Φυσική διαφορά
Όσο θα εξακολουθεί να κληροδοτείται στη γυναίκα ένα πεπρωμένο διαφορετικό από του άντρα, δεν θα είναι εφικτό να αντιμετωπισθεί με σοβαρότητα η σχέση των δυο φύλων και να γίνουν κανονικές οι πραγματικές αιτίες που την υπονομεύουν. σ.12 Το διαφορετικό πεπρωμένο δεν κληροδοτείται στη γυναίκα, είναι φυσικό και ίδιο ανέκαθεν. Η γυναίκα πάντα επιθυμούσε τον αποκλειστικό συναισθηματικό δεσμό, να γίνει μητέρα, να θρέψει κι αναθρέψει παιδιά, ν’ ανοίξει σπίτι και να κάνει οικογένεια, άσχετα αν αφοσιωνόταν αποκλειστικά σ’ αυτή ή αν ήταν η Μαρία Κιουρί. Ο άνδρας στο πεδίο αυτό έρχονταν πάντα δεύτερος και καταϊδρωμένος.
Επομένως, εφ’ όσον δεχτούμε αυτή την φυσική διαφορά των δύο φύλων-που άλλως τε ο συγγραφέας τονίζει στο πρώτο κεφάλαιο!-πρέπει, σεβόμενοι τη δημιουργία, ν’ ανταποκριθούμε στα δεδομένα και στις ανάγκες που επιβάλλονται και στα δύο φύλα.
Σχέση αρμονική ή μη
Το παρελθόν, σε όλες τις εποχές, μας φανερώνει τη Σχέση αυτή ανδρών-γυναικών πότε αρμονική–στη διαφορετικότητά της, πότε σε δυσαρμονία και αμάχη, κάποτε με τραγική κατάληξη. Οι αιτίες δεν ήταν πάντα κοινωνικές ή αντικειμενικές αλλά συχνά και προσωπικές ή υποκειμενικές. Ή ακόμα και μικτές. Πώς να γίνουν κατανοητές οι πραγματικές αιτίες που υπονομεύουν τη σχέση; «Το συμπόσιο ή περί έρωτα» του Πλάτωνα έχει μια φιλοσοφία, γι’ αυτό το θέμα, ανύπαρκτη για το συγγραφέα του βιβλίου «Η ψυχή της γυναίκας». Ο δρ. Άριστος Ασπιώτης στο βιβλίο του «Η σεξουαλική σφαίρα και ο νέος άνθρωπος» περιέλαβε ολόκληρο κεφάλαιο με τη φιλοσοφία αυτή του Πλάτωνα. Στο «Αναζητώντας τον ιδανικό σύντροφο» - Γεχούντα Νηρ & Μπόνυ Μάσλιν- αποτυπώνονται 12 περιπτώσεις γυναικών με αντίστοιχη ανάλυση στις σύγχρονες συνθήκες, όπου η προσέγγιση της Σχέσης αναδεικνύεται σε όλη την πολύπλοκη, απρόσιτη λογικά, πραγμάτωσή της! Ο Ρόμπερτ Γιούνγκ στο «Ο άνθρωπος της χιλιετηρίδας» αναφέρεται σε κοινωνιολογικές μελέτες για την αύξηση των διαζυγίων με την εισβολή του αυτοκινήτου και της τηλεόρασης στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου. Κι αυτή, η επίδραση -της τεχνοκρατίας- αγνοείται από το συγγραφέα.
Στο βιολογικό, ζωώδες. Η αγωγή των παιδιών;
Γράφοντας ο συγγραφέας γι’ αρσενικό και θηλυκό κι επιμένοντας, σε όλο το βιβλίο, να προσδιορίζει έτσι τον άντρα και τη γυναίκα, τους περιορίζει στη βιολογική διαφορά της γενετήσιας σφαίρας. Κλείνει και λεκτικά το δρόμο στην κοινωνική, ψυχική και πνευματική σφαίρα από την οποία είναι πλούσια η ιστορία του ανδρόγυνου αλλά και της οικογένειας ως ιερό εργαστήρι αυτογνωσίας, αγωγής, ευθύνης, δοκιμασίας κι εξα-γιασμού.
Ένα παράδειγμα αρμονικής συμπόρευσης των γονέων για την φροντίδα των παιδιών τους.
Ο μικρός Σφάντε, 7 χρόνων, ρωτάει το μεγαλύτερό του αδελφό Όλε, 9 χρόνων: «Γιατί να συμφωνούν πάντα ο μπαμπάς με τη μαμά» - εδώ στο να μην πάνε μόνα τους τα παιδιά στην προκυμαία, όπου τα νερά είναι βαθιά. «Γιατί είναι παντρεμένοι, βρε κουτέ!». Κι ο Σφάντε σώπασε κι αναρωτιόταν θλιμμένος γιατί να είναι έτσι τα πράγματα στη ζωή, οι παντρεμένοι πάντα να συμφωνούν και να υπάρχουν μικρά παιδιά και κουτά, μεγάλα και έξυπνα... («Τα αγοράκια μου» του Γκέγιερσταμ).
Αλλά και τις ερμηνείες κοινωνιολογικού-πολιτιστικού τύπου απορρίπτει ο συγγραφέας ως ανεπαρκείς για τα... ανήσυχα πνεύματα που ζητούν τις αληθινές αιτίες του φαινομένου της δυσαρμονίας στη Σχέση (σ.11-12). Τις οποίες βρίσκουν δήθεν στην ψυχολογία του βάθους, που αντλεί από τη μυθολογία και τη λογοτεχνία – απέραντες σε βάθος και πλάτος και συχνά αντιφατικές, όπως παρουσιάζεται η ζωή στην πολυχρωμία της ευτυχίας ή και τραγικότητά της.
Υπεροχή, εξουσία;
Το πρόβλημα υπεροχής – εξουσίας του άντρα πάνω στη γυναίκα το θέτει ο συγγρφέας τελείως επιφανειακά (σ. 12-13) γιατί στην πραγματικότητα υπάρχει εκατέρωθεν αλλά και ως υπεροχή, εξουσία– επιβολή της γυναίκας με άλλα μέσα ή σε άλλους τομείς. Υπήρξαν αξιόλογοι στρατηγοί που επιβάλλονταν σε όλο το στράτευμα ενώ στο σπίτι τους ήταν υπάκουοι ή πειθήνιοι σύζυγοι μιας γοητευτικής ή αυταρχικής οικοδέσποινας, κυριολεκτικά βασίλισσας στο σπίτι της αλλά και στις κοινωνικές σχέσεις, που προωθούσαν τον άντρα στην καριέρα του και μαζί του ανέβαινε κοινωνικά και η ίδια. Είναι γνωστή και χαρακτηριστική η χιουμοριστική απάντηση ενός έμπειρου παντρεμένου σ’ έναν νιόπαντρο φίλο του: «Δε διαφωνούμε γιατί έχουμε χωρίσει τις αρμοδιότητές μας. Η γυναίκα μου αποφασίζει για τα μικρά θέματα όπως το σπίτι, τα παιδιά, τι θα φάμε, πώς θα ψυχαγωγηθούμε. Κι εγώ είμαι υπεύθυνος για τα μεγάλα, όπως το Κυπριακό, το Μακεδονικό ή τα θέματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΟΗΕ...» Η αγωγή του ανθρώπου!
Τώρα, το ότι υπάρχει ο τυραννικός κι εξουσιαστικός άνδρας που υποτιμά, καταπιέζει ή κακοποιεί τη γυναίκα του, δεν σημαίνει ούτε ότι οι πιο πολλοί άνδρες είναι τυραννικοί, ούτε ότι δεν υπάρχουν γυναίκες που υποτι-μούν τον άντρα τους ή τον προκαλούν και τον καταπιέζουν μέχρις εξουθένωσης («Η δύναμη της γυναίκας» και «Η κωμωδία του γάμου» του Γκέγιερσταμ αλλά και Δημιουργικοί Διάλογοι: «Τα ασήμαντα καθημερινά - Νίκος και Ελένη»). Αισθήματα μειονεξίας ή υπεροχής, κρυψίνοια, φόβος εγκατάλειψης, αποξένωση επιδρούν καταλυτικά στη Σχέση. Η αγωγή του ανθρώπου και η πνευματική του ενδυνάμωση, ασχέτως φύλου, έχει μια σημασία που δεν πρέπει να μας διαφεύγει και συχνά μας διαφεύγει.
Συνείδηση της διαφοράς
Η καλή γνώση των ψυχολογικών κυρίως χαρακτηριστικών των δυο φύλων, κατά την νεότητά τους, δίνει στους νέους ανθρώπους βάσεις για ένα σωστό ξεκίνημα. Ιδιαίτερα πρέπει να είναι σαφή εκείνα τα γυναικεία χαρακτηριστικά που θα έκαναν ικανή τη γυναίκα για εσωτερική ανεξαρτησία, για «συντροφικότητα» με τον άντρα, για πολιτιστική ικανότητα και προπάντων για τα εμπόδια που της εμφανίζονται, εξωτερικά και κυρίως εσωτερικά.
Γι’ αυτά τα χαρακτηριστικά ανατρέχουμε στο βιβλίο "Προβλήματα και Πεπρωμένα της Γυναίκας" της Εύας Φίρκελ (Εκδόσεις Ψυχολογία & Ζωή), διαπιστώνοντας έτσι και κάποιες από τις βασικές ελλείψεις του βιβλίου «Η ψυχή της γυναίκας».
Ολοκληρωτικότητα
Η γυναίκα ζει ολοκληρωτικά. Αυτό είναι ένα από τα αποφασιστικά χαρακτηριστικά της. Οι ψυχικές και πνευματικές δυνάμεις της βρίσκονται σε στενή συνάρτηση. Κατά κανόνα δεν υστερούν από τους άνδρες ως προς την αντίληψη, αλλά ως προς την πνευματική ανεξαρτησία και παραγωγικότητα. Λείπει το ενδιαφέρον για το αφηρημένο και το γενικό, χωρίς το οποίο δεν είναι δυνατόν να γίνει καμία έρευνα. Αυτή η συνήθης έλλειψη ενδιαφέροντος για θεωρητικά ζητήματα και φιλοσοφία φαίνεται να είναι ένα χαρακτηριστικό της γυναικείας φύσης. Σαν συνεργάτις η γυναίκα συμπληρώνει. Δι’ αυτής η θεωρητική τάση του άνδρα φέρεται πλησιέστερα προς τη συγκεκριμένη πραγματικότητα. Δι’ αυτής συνθέσεις, πολύπλοκα συστήματα και αφηρημένες έννοιες συγκεντρώνονται στο φακό της καρδιάς και αντανακλώνται σαν κατανόηση, ζεστασιά, συναισθηματική διάθεση, σαν τα ενθαρρυντικά πρελούντια και ιντερμέτζα, χωρίς τα οποία μειώνεται το ύψος της ανδρικής έμπνευσης. Οι γυναίκες ίσως δεν εννοούν πάντοτε τελείως τα έργα των ανδρών, αντί αυτού εννοούν την προσωπικότητά τους και προσφέρουν ανεκτίμητες υπηρεσίες με εκείνη την αλάθευτη σιγουριά.
Προσαρμοστικότητα
Αυτή η σιγουριά προέρχεται από την προσαρμοστικότητα της γυναικείας ύπαρξης. Η γυναίκα υπάρχει, έτοιμη ν’ ακούει, να δέχεται. Συλλέγει, φυλάσσει και επιστρέφει πάλι. Σε κάθε γυναικεία ενέργεια συνυφαίνονται μητρικές, στοργικές δυνάμεις. Κάθε υγιής γυναικεία ύπαρξη τις σκορπίζει, αδιάφορο αν είναι έγγαμη ή όχι, αν είναι φυσική μητέρα ή όχι. Εδώ βρίσκεται το χαρακτηριστικό σημείο κάθε γυναικείας ύπαρξης.
Η στοργική διάθεση και η προσφορά της γυναίκας δεν είναι ένα χαριτωμένο στολίδι των ανθρωπίνων σχέσεων, αλλά αυτή κανονίζει τον παλμό του κόσμου. Γι’ αυτό, όταν η γυναίκα απιστεί στην ιδιαίτερη φύση της, δεν χάνει μόνον αυτή η ίδια τον εαυτό της. Το σύνολο των ανθρωπίνων σχέσεων χάνει συγχρόνως την υφή του. Ο τόνος επικοινωνίας γίνεται σκληρός και χωρίς αγάπη. Όπου δεν υπάρχει πια γλυκύ πνεύμα μητρότητας, είναι δυνατόν να επικρατήσει αδιάλλακτος φανατισμός.
Στη γυναίκα το συναίσθημα υπερισχύει περισσότερο παρά στον άνδρα, στον οποίο είναι δυνατό να καλύπτεται κάτω από την μεγαλύτερη ανάπτυξη των ψυχικών δυνάμεων.
Δύναμη στον πόνο
Επομένως θα μπορούσαμε να μεταφράσουμε τον γενικό ισχυρισμό για την μεγαλύτερη παθητικότητα της γυναίκας, σε μεγαλύτερη καρτερία. Η παθητικότητα είναι μόνο φαινομενική, όπως αποδεικνύουν πλέον η
βιολογική λειτουργία της γονιμοποίησης και η εξαιρετικά ενεργητική τελική φάση της γέννησης. Αλλά και
η συνεχής φροντίδα για τον άντρα της, το σπίτι, τα παιδιά ή τις οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις.
η συνεχής φροντίδα για τον άντρα της, το σπίτι, τα παιδιά ή τις οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις.
Σχέση προς το «συ»
Η κατεύθυνση της γυναίκας δεν στρέφεται προς ορισμένο σημείο, είναι προσωπική. Κατευθύνεται προσωπικά, με ολόκληρο τον εαυτό της. Σχεδιάζει και σκέπτεται με τη λογική της καρδιάς, γι’ αυτό κάποτε εκπλήσσει με τολμηρά συμπεράσματα, που είναι σωστά, αν και δεν μπορεί κανείς να ακολουθήσει την πορεία της δημιουργίας τους. Εισάγει τις σφαίρες του έξω κόσμου στο κέντρο της καρδιάς της και βλέπει τον κόσμο των πραγμάτων δια μέσου του εσωτερικού της κόσμου. Η στροφή προς το προσωπικό δεν σημαίνει τόσο το ενδιαφέρον για τον εαυτό της, όσο το προσωπικό στοιχείο του «συ». Η στροφή προς αυτό από την ήρεμη πληρότητα ολόκληρης της ύπαρξής της, καταλήγει στη δυνατότητα και την ικανότητα να είναι σύντροφος. Μέσα στο πολιτιστικό έργο, στη γυναίκα ανήκει το προσωπικό μέρος. Φυσικά «προσωπικό» πάλι με τη διπλή έποψη: Μετέχει στη ζωή με ολόκληρο τον εαυτό της, δηλαδή με την σωματο-πνευματική ολότητα. Ή αλλιώς, στρέφεται προς τα καθήκοντα που προστατεύουν, διατηρούν, φροντίζουν, όμως αυτά δεν περιλαμβάνουν μόνο τη φροντίδα του σώματος, αλλά σημαντικά και της πνευματικής ζωής.
Κάθε ικανότητα στοργής προϋποθέτει διαίσθηση και συμμετοχή στο «συ», άλλως υπάρχει μόνο τεχνητή σχέση, που προκαλεί αδιαφορία. Αναπληρώνει την πιεστική, εντατική διάθεση με την ταπεινή, τη γεμάτη εμπιστοσύνη και συμβολίζει την πραγματική θρησκευτική πίστη στη «μοίρα». Στην πραγματική γυναικεία φύση ανήκουν τόσο η αυτοεπίγνωση και η δραστηριότητα, όσο και η υπομονητική αναμονή, έως ότου έλθει η ώρα και το θάρρος για το σήκωμα των ποικίλων μόχθων, που θα φέρει πάντοτε η ζωή.
Η ψυχολογία του βάθους και η Ανθρώπινη!
Ο Άντλερ εδημιούργησε μια ολόκληρη ψυχολογία –την ατομική– για να αναδείξει σε κυρίαρχο το αίσθημα της κοινωνικής επιβολής -όχι το λίμπιντο- ενώ ο Γιούνγκ με τα αρχέτυπα του ανθρώπινου ασυνειδήτου, πήγε πολύ πιο πέρα κι απ’ τον Άντλερ και τον Φρόϋντ. Κι οι τρεις εδραιώνουν την ψυχολογία του βάθους. Και δεν υπήρξαν αρκετοί και ολοκληρωμένοι. Αντίθετα, η -ανοιχτή- Ανθρωπολογική Σχολή Ψυχολογίας– Έριχ Φρομ, Σκοτ Πεκ, Βίκτωρ Φρανκλ, Εύα Φίρκελ, Ιγκόρ Καρούζο, Πωλ Τουρνιέ, Λέο Μπουσκάλια, Έρνστ Έπλη, Αρ. Ασπιώτης, Αλ. Κοσμόπουλος, κ.ά –ολοκληρώνει τον άνθρωπο και την ψυχολογία του με την πνευματική του διάσταση, όπως έχει διαμορφωθεί στη νεότερη εποχή με τις απαιτήσεις του ανθρώπου ως.png)
προσώπου–ελεύθερου, υπεύθυνου, συνειδητού.
προσώπου–ελεύθερου, υπεύθυνου, συνειδητού. Η «Ψυχή της Γυναίκας» είναι μακριά απ' το «Η Χάρη», το κεφάλαιο με το οποίο τελειώνει «Ο δρόμος ο λιγότερο ταξιδεμένος» του Σκοτ Πεκ (2), μαζί και απ’ την κατανόηση, την ταπείνωση, την αλληλεγγύη, τη συγχώρεση, την ευγνωμοσύνη.
Για μια καλύτερη προσέγγιση παραθέτομε το ποίημα που εισάγει στο κεφάλαιο της Χάρης.
Το θαύμα της υγείας
Ω η Χάρη η εκπληκτική! Του ψιθύρου της η γλύκα / που έσωσε μένα το ρεμάλι!
Είχα χαθεί, μα τώρα τον εαυτό μου ξαναβρήκα, / Ήμουν τυφλός, μα τώρα βλέπω πάλι
Η Χάρη στην καρδιά μου να φοβάται είχε μάθει Και στη Χάρη χρωστάω τ’ ότι τους φόβους μου σκόρπισαν:
Τι ακριβή μού στάθηκε όταν η Χάρη εφάνη, / Η στιγμή που για πρώτη φορά την πίστη εγνώρισα!
Μεσ’ από κινδύνους, παγίδες, σκλαβιά / Έφτασα τέλος εκεί που’ χα ελπίσει. Η Χάρη σώο μ’ έφερε τόσο μακριά,
Τι ακριβή μού στάθηκε όταν η Χάρη εφάνη, / Η στιγμή που για πρώτη φορά την πίστη εγνώρισα!
Μεσ’ από κινδύνους, παγίδες, σκλαβιά / Έφτασα τέλος εκεί που’ χα ελπίσει. Η Χάρη σώο μ’ έφερε τόσο μακριά,
Μα η Χάρη πάλι στο σπίτι θα μ’ οδηγήσει. / Κι όταν πια εκεί πέρα μύρια χρόνια, / Λαμπροί σαν τον ήλιο θα’ χουμε ζήσει Καιρό θα βρούμε τον Θεό να υμνούμε αιώνια / Πιότερο απ’ όταν είχαμε αρχίσει.
John Newton (1725-1807), “Amazing Grace”
Η πρώτη λέξη που συνδέεται με τη Χάρη, σ’ αυτόν τον φημισμένο παλιό αμερικανικό ευαγγελικό ύμνο, είναι «εκπληκτική». Μας εκπλήσσει κάτι όταν δεν είναι στο συνηθισμένο ρου των πραγμάτων, όταν δεν είναι προβλεπτή από αυτό που ξέρουμε ως «φυσικό νόμο». Όσα ακολουθούν θα αποδείξουν ότι η χάρη είναι ένα συνηθισμένο φαινόμενο και, ως ένα σημείο, ένα προβλεπτό φαινόμενο. Αλλά και η ανύψωση – της ζωής και της πνευματικής ανάπτυξης του ανθρώπου.
(2) Το βιβλίο του Πεκ υπήρξε 500 εβδομάδες πρώτο στα μπεστ-σέλλερς των Τάϊμς, ενώ το δεύτερο ήταν μόνο για 70 εβδομάδες. Η ψυχολόγος του Κέντρου Τοματίς Πάνυ Αδάμη, αφού το εισηγήθηκε στο «Μ’ένα βιβλίο συζητώ» στη Λέσχη, το δίδαξε σε σεμιναριακή μορφή σε νέους ψυχολό-γους. Ενώ πανεπιστημιακοί- καθηγητές και φοιτητές - στο Παρίσι, αυθόρμητα εδημιούργησαν κύκλο συμμελέτης του βιβλίου «Ο δρόμος, ο λιγότερο ταξιδεμένος».
(3) Βιβλίο κακό είναι και το μέτριο βιβλίο. Δεν διαβάζεται, απογοητεύει, παραπλανά. Εμφανίζει σαν πρόοδο τον αμοραλισμό, την αβουλία, το νόμο της ζούγκλας και την άμορφη τέχνη. Αλλά αυτό είναι ο πιο ρηχός κομφορμισμός. Κι επικίνδυνος μια και σαν θεωρία προσφέρει την τεχνοκρατία, σαν λογοτεχνική σχολή την τεχνική της γλώσσας, σαν πνευματική αναγέννηση την ψυχανάλυση, σαν μυστικισμό το παράλογο, σαν ευτυχία την άνεση. Αντρέ Μωρουά - «Ανοιχτό γράμμα σ’ ένα νέο»
(4) Πρώτο προσπέκτους της Λέσχης 1978.
(5) Υλικά αγαθά, Ωραίο, Αληθές, Δίκαιο, Ηθικό, Άγιο («Βιβλίο & Ζωή» 9ο σ. 17: Πυραμίδα Αξιών Πολιτισμού κατά Χάϊνλιχ Ρίκκερτ – «Θρησκευτικά ή... λογοτεχνικά;!»)
Ανθρωπολογική Θεμελίωση της Λέσχης
Σ’ αυτή την Ανθρωπολογική Σχολή Ψυχολογίας έχει θεμελιωθεί η Λέσχη και αυτήν έχει διαδώσει με πολλές εκδόσεις των ανωτέρω συγγραφέων ενώ έχει αρκεσθεί στα βασικά βιβλία για την ψυχολογία του βάθους, αποκλείοντας εκείνα που θεωρούν την ψυχανάλυση ως κοσμοθεωρία και πνευματική αναγέννηση(3). Όπως έχει περιορίσει η Λέσχη και τα βιβλία εκείνα που προβάλλουν τον επιστημονισμό, τον ορθολογισμό, τον διαλεκτικό υλισμό, τον καπιταλισμό, τον φιλελευθερισμό και λοιπές ιδεολογίες, που οδηγούν σε συστήματα και δουλεία τον άνθρωπο. Δεν τον φωτίζουν με την αλήθεια που ελευθερώνει. Τον οδηγούν σε σύγχυση με ιδεολογίες ή θεωρίες που αποδεικνύουν και χωρίζουν(4).
Αξίες απούσες-Η ψυχανάλυση, κοσμοθεωρία ζωής
Πουθενά ο συγγραφέας δεν παραπέμπει στις αξίες του πολιτισμού -κατά Χάϊνριχ Ρίκερτ (5) στις αξίες του ανθρώπου– Αρετή και Άρτιος Άνθρωπος των Αρχαίων, την Τιμή, την Ιπποσύνη και των βάρδων τις Μούσες, της Παναγίας δεσποσύνες, φρόνιμες και μετανοούσες («Ο έρωτας στο Μεσαίωνα», «Βιβλίο & Ζωή 9ο, σ. 25). Το ίδιο αγνοεί και τον άνθρωπο των νεότερων χρόνων που, εμπνεόμενος από Ελληνικές και χριστιανικές αξίες, αγωνίστηκε για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνική ισοτιμία της γυναίκας-Ζολά, Ουγκώ, Ρ. Ρολάν, Ίψεν, Σαίξπηρ, Ερ. Ντυνάν, Ντοστογιέφσκη, Αλβέρτος Σβάϊτσερ, Άριστος Ασπιώτης...
(2) Το βιβλίο του Πεκ υπήρξε 500 εβδομάδες πρώτο στα μπεστ-σέλλερς των Τάϊμς, ενώ το δεύτερο ήταν μόνο για 70 εβδομάδες. Η ψυχολόγος του Κέντρου Τοματίς Πάνυ Αδάμη, αφού το εισηγήθηκε στο «Μ’ένα βιβλίο συζητώ» στη Λέσχη, το δίδαξε σε σεμιναριακή μορφή σε νέους ψυχολό-γους. Ενώ πανεπιστημιακοί- καθηγητές και φοιτητές - στο Παρίσι, αυθόρμητα εδημιούργησαν κύκλο συμμελέτης του βιβλίου «Ο δρόμος, ο λιγότερο ταξιδεμένος».
(3) Βιβλίο κακό είναι και το μέτριο βιβλίο. Δεν διαβάζεται, απογοητεύει, παραπλανά. Εμφανίζει σαν πρόοδο τον αμοραλισμό, την αβουλία, το νόμο της ζούγκλας και την άμορφη τέχνη. Αλλά αυτό είναι ο πιο ρηχός κομφορμισμός. Κι επικίνδυνος μια και σαν θεωρία προσφέρει την τεχνοκρατία, σαν λογοτεχνική σχολή την τεχνική της γλώσσας, σαν πνευματική αναγέννηση την ψυχανάλυση, σαν μυστικισμό το παράλογο, σαν ευτυχία την άνεση. Αντρέ Μωρουά - «Ανοιχτό γράμμα σ’ ένα νέο»
(4) Πρώτο προσπέκτους της Λέσχης 1978.
(5) Υλικά αγαθά, Ωραίο, Αληθές, Δίκαιο, Ηθικό, Άγιο («Βιβλίο & Ζωή» 9ο σ. 17: Πυραμίδα Αξιών Πολιτισμού κατά Χάϊνλιχ Ρίκκερτ – «Θρησκευτικά ή... λογοτεχνικά;!»)
Παρανόηση του ανθρώπινου
Ακόμη και τον περιπλανώμενο Οδυσσέα παρερμηνεύει γιατί «φοβάται να συνάψει μια νέα σχέση και να μείνει εκεί, στα ξένα». Αλλά ο νόστος για την πατρίδα, η αγάπη του για την Πηνελόπη, το γιο του Τηλέ-μαχο, το σπίτι του και ό,τι τον συνδέει με αυτό -έναν ολόκληρο κόσμο!- είναι ανύπαρκτα για το συγγραφέα (σ.128). Ανύπαρκτη και η καταφανής τόλμη του αλλά και ο πολυμήχανος νους του.
Ακόμα ο Οδυσσέας «τρέπεται διαρκώς σε φυγή και μόνο δεμένος στο κατάρτι αντιμετώπισε τη θηλυκή σαγήνη των σειρήνων» (σ. 275) Αλλά οι σειρήνες-κατά την Οδύσσεια του Ομήρου- δεν ήταν συνήθεις γυναίκες, διέθεταν υπερβολική γοητεία φωνής και ακόμα, σαν άλλες αράχνες, κατασπάραζαν τους άνδρες που υπέκυπταν στη σαγήνη τους... Η Καλυψώ είχε επιστήσει την προσοχή του Οδυσσέα για την ύπαρξη και τις ιδιότητες των σειρήνων. Ο συγγραφέας ξεχνάει και την προνοητικότητα και τη σύνεση που διέκρινε τον Οδυσσέα και στην ανίχνευση του «κατάλληλου καιρού δράσης» και των «ορίων της αντοχής» του ανθρώπου. Ο πολυμήχανος ήρωας Οδυσσέας απλά... φοβάται!
Δικαίωση πολιτισμού παρακμής
Μαζί του όμως απαξιώνεται ή υποτιμάται και ο αρχαίος πολιτισμός, που αναδείκνυε τέτοια πρότυπα ηρώων!
Ο προβληματικός ή παρακμιακός σύγχρονος πολιτισμός – της προσαρμοσμένης σ’ αυτόν διανόησης- δικαιώνει τη μαζοποίηση, την κερδοσκοπία, την τεχνοκρατία και σκοπιμοθηρία, την ισοπέδωση και αποξένωση. Ο Οδυσσέας συγκινούνταν, ενδιαφέρονταν για το βασίλειο του και την Ελλάδα, για την οικογένεια και τους συντρόφους του, για θεούς και ανθρώπους... Ανήκε σ’ έναν πολιτισμό που ξεπέρασε όλους τους πολιτισμούς και όμως ήταν ανθρώπινος, ο πιο ανθρώπινος πολιτισμός.(«Η ουσία του Ελληνικού πολιτισμού» Γ. Μποζώνη: "Βιβλίο και Ζωή" 14ο σ.28)
Ο προβληματικός ή παρακμιακός σύγχρονος πολιτισμός – της προσαρμοσμένης σ’ αυτόν διανόησης- δικαιώνει τη μαζοποίηση, την κερδοσκοπία, την τεχνοκρατία και σκοπιμοθηρία, την ισοπέδωση και αποξένωση. Ο Οδυσσέας συγκινούνταν, ενδιαφέρονταν για το βασίλειο του και την Ελλάδα, για την οικογένεια και τους συντρόφους του, για θεούς και ανθρώπους... Ανήκε σ’ έναν πολιτισμό που ξεπέρασε όλους τους πολιτισμούς και όμως ήταν ανθρώπινος, ο πιο ανθρώπινος πολιτισμός.(«Η ουσία του Ελληνικού πολιτισμού» Γ. Μποζώνη: "Βιβλίο και Ζωή" 14ο σ.28)
Θεατρικό «Ο Οδυσσέας στην Ιθάκη»
Αντίθετα η Ματίνα Παπαγεωργίου -του θιάσου Κασταλία- έγραψε ένα ποιητικό θεατρικό έργο με θέμα
«Ο Οδυσσέας στην Ιθάκη», που συγκίνησε βαθιά τον σύγχρονο Έλληνα θεατή στο θέατρο της Άνω Σέτ-τας Ευβοίας. Η νοσταλγία, ο καημός, τα πάθη, οι αγώνες του Οδυσσέα... Ο Οδυσσέας και η Πηνελόπη...
«Όσο πιο δυνατό είναι το πνεύμα τους, όσο πιο ζεστή και μεγαλόκαρδη η καρδιά τους και όσο μεγαλύτερη η Α-γάπη τους, όσο γεμάτη Όνειρο η ψυχή τους, τόσο αλύγιστο το σθένος τους, τόσο ακούραστη, αισιόδοξη, σαρωτι-κή η αγωνιστικότητά τους. Τόσο ακριβή η περηφάνια τους και τόσο τρυφερή η σεμνότητά τους...» («Βιβλία, Θέατρο και Φύση»: «Βιβλίο και Ζωή», 11ο σ. 30).
Θηλυκοποίηση του κόσμου
Το κοινωνικό αυτό φαινόμενο υπογραμμίζει το βιβλίο θετικά γιατί «η γυναικεία αντίληψη του κόσμου» επαναπροσδιορίζει τις παραδοσιακές ανδρικές αξίες στις οποίες στηρίχτηκε η πατριαρχική κοινωνία. Έτσι οι καινούργιες γυναικείες αξίες βάζουν σε δεύτερη μοίρα την ανάγκη για δύναμη, επιβολή, κυριαρχία και αναδεικνύουν τη σχέση με κυρίαρχη την αγάπη και το συναίσθημα (σ.14) - ενώ… η Αλήθεια, η Επιστήμη, η Δικαιοσύνη απουσιάζουν!
Στην πρωτόγονη ζωή
Οι συνθήκες ζωής στον πρωτόγονο άνθρωπο ήταν τέτοιες ώστε ο άνδρας να λείπει από την σπηλιά ή την καλύβα και να κυνηγάει, διακινδυνεύοντας, επί μέρες ή και εβδομάδες για να φέρει την τροφή στην καλύβα του ή στη φυλή του. Αυτό εσήμαινε δύναμη, σκληραγωγία, εξάσκηση, επινοητικότητα, τόλμη, αίσθημα ευθύνης για τη γυναίκα, τα παιδιά ή τη φυλή του. Η γυναίκα πάλι, μένοντας στην εστία είχε τις δικές της φροντίδες κι ευθύνες για την ίδια, τα παιδιά και τον άντρα ή τη φυλή της. Οι ρόλοι ήταν διακριτοί αλλά οι ανάγκες και η Φύση -μητέρα ή μητριά- έπαιζαν το δικό τους ενωτικό ρόλο στη Σχέση των δύο και με τη φυλή τους.
Στις οργανωμένες κοινωνίες
Κι όταν με το συναίσθημα –αγάπης, φόβου, ανασφάλειας– η γυναίκα οδήγησε τον άντρα στην επινόηση του αγροκτήματος με τα εξημερωμένα ζώα και τα καλλιεργημένα φυτά και δέντρα, ο άντρας είχε τον πρώτο ρόλο στην δημιουργία, οργάνωση κι ασφάλεια της οικογένειας και του αγροκτήματος, έναντι της γειτονικής άγριας φύσης ή ξένων σφετεριστών. Η δύναμη, η εφευρετικότητά του και η οργανωτική του βούληση –ίσως φυσική αντιστάθμιση ή συμπλήρωση της μητρικής δημιουργίας– τον έκαναν το ίδιο ξεχωριστό κι αναντικατάστατο στον ανδρικό του ρόλο ακόμη και μετέπειτα στην αστική συγκρότηση των κοινωνιών σε πόλεις και έθνη. Ενώ η γυναίκα υπό την επίδραση των χριστιανικών αξιών –«ουκ ένι άρσεν και θήλυ», ο άνθρωπος κατ’ εικόνα Θεού κλπ.– όλο και κέρδιζε έδαφος σε μόρφωση και θέση κοινωνική και υπαρξιακή κοντά στον άνδρα. Η μελλοντική σύνθεση πατριαρχικών αξιών- Νόησης, δικαιοσύνης, υπακοής, αλήθειας -και μητριαρχικών-αγάπης, συμπόνιας, ανεκτικότητας- σ’ ένα ανώτερο επίπεδο, θα είναι η μόνη βιώσιμη και προοδευτική λύση στο πρόβλημα της αντίθεσης των φύλων. Έριχ Φρομ -Η κρίση της ψυχανάλυσης- ΜΠΚ σ.180
Ο ποιητής του μεσοπολέμου σκιαγραφεί με λεπτότητα διαφορές που κι αν έχουν παραμορφωθεί ή μικρύνει, δεν έχουν εκλείψει.
Τον άντρα τον κρατάει στον κόσμο / μια επιταγή ρητή
Και τη γυναίκα την κρατάει στον κόσμο / μια αναμονή κρυφή
Του πρώτου χρέος ιερό να κατακτήσει / τα μακρινά κι όσα δεν έχουν τελειωμό
Και της γυναίκας χρέος να μη λυγίσει / πριν ο άντρας κάποιο σούρουπο γυρίσει
για να πεθάνει πλάϊ της θάνατο απαλό. Αίμος Αυρήλιος
Στη νεώτερη εποχή
Η επινοητικότητα του άνδρα, με την έμπνευση πάντα της γυναίκας – μητέρας, αδελφής, συζύγου, φίλης-οδήγησε στις ποικίλες μηχανές, που έκαναν περιττή την ανδρική μυϊκή δύναμη και ικανές χειρίστριές τους τις γυναίκες και έξω από το σπίτι, συχνά σε ανταγωνισμό με τον άνδρα. Ιδιαίτερα στα εργοστάσια, όπου η γυναίκα έξω από τα νερά της –το σπίτι, την οικογένειά της, το συναισθηματικό περιβάλλον της– την έβρισκαν οι άνδρες εύκολη λεία ικανοποίησης εγωϊστικών ορέξεων αλλά και ιδεολογικών επιδιώξεων, τότε που η εργατική τάξη άρχισε να σχηματίζεται και να οργανώνεται στους χώρους εργασίας. Πολύ πριν ο Φαρισαϊσμός είχε εισχωρήσει στην εκκλησία και το περίφημο επαναστατικό «Κουκλόσπιτο» του Ίψεν–με τον καταπιεστικό υποκριτή, «ευσεβή» άνδρα και την αφοσιωμένη, που τελικά επαναστατεί, γυναίκα–υπήρξε ορόσημο για μια ακόμη ιδεολογία, τον φεμινισμό. Αυτός πλέον θα έλυνε το περίφημο «γυναικείο ζήτημα» και μαζί όλα τα προβλήματα του κόσμου μια και θα επικρατούσαν στον κόσμο οι θήλειες αρετές –λέει και ο συγγραφέας της «Ψυχής της γυναίκας».
Ψευδαίσθηση
Η ιδεολογία όμως, κάθε ιδεολογία, δημιουργεί ψευδείς συνειδήσεις (7). Ποτέ οι ιδεολογίες δεν έλυσαν τα προβλήματα γιατί τα είδαν από μια άποψη ενώ αυτά είναι πολύπλευρα. Έτσι οι σύγχρονες γυναίκες, που άνετα ανταποκρίθηκαν σε όλα σχεδόν τα επαγγέλματα, ούτε τη βία και τους πολέμους μείωσαν, ούτε το οικονομικό έλυσαν, ούτε την πολιτική βελτίωσαν. Ενώ οι γυναίκες, καταπιεσμένες ανάμεσα σε σπίτι, δουλειά, μοντέρνα ζωή, κατέληξαν να απορούν «μα πού πήγαν όλοι οι άντρες;!». Χωρίς να υποψιάζονται ότι οι αυξημένοι γυναικοποιημένοι άνδρες υπάρχουν γιατί αυτό επιβάλλουν οι αυξημένες ανδροποιημένες γυναίκες.
Ανυπεράσπιστος Πολιτισμός!
Ποιοι άνδρες δυνατοί, επινοητικοί, με Επίγνωση κι Ευθύνη θα φυλάνε τα τείχη;
Δεν αγρυπνούν πια οι φύλακες: Τα τείχη / τα παρατήσανε σε χέρια γυναικών
Τα προστατεύει λένε η τύχη / και η αλλαγή τα προστατεύει των καιρών.
Άς έρθει ο Αττίλας πάλι και χτυπάμε / την ώρα εκείνη το Συναγερμό.
Ναι! Θα προφτάσουμε να πάμε / ν’ ανοίξουμε τις πύλες στον εχτρό. Αίμος Αυρήλιος, 1939
Τα σύγχρονα τείχη
Αλλ’ ο εχθρός πλέον είναι μέσα στα τείχη, στον «πολιτισμό» της κερδοσκοπίας, του ευδαιμονισμού, της απληστίας, των ναρκωτικών, της δουλεμπορίας, της άγνοιας και ακρισίας, της αδικίας, της υποκρισίας, της τεχνοκρατίας, της διαφθοράς, της διαπλοκής. Σ’ αυτό τον αντιπολιτισμό καλείται η γυναίκα να εκφράσει το πλούσιο συναίσθημά της, να κάνει Σχέση, να γεννήσει κι αναθρέψει παιδιά, να ωριμάσει και ολοκληρωθεί ως άνθρωπος, να ευτυχήσει... Κάνει ένα-δυο το πολύ παιδιά με σχέση γάμου ή χωρίς κι απελπισμένη συχνά από την αποξένωση που βασιλεύει γύρω της, χωρίς πυξίδα πορείας και πνευματική δύναμη, προσαρμόζεται στο ρεύμα του ευδαιμονισμού, στην χωρίς νόημα καλοζωϊα. (8) Αγωνιστές αποφασισμένοι, με ψυχή και όραμα!
Και αυτός ο αρνητικός πολιτισμός δεν αντιμετωπίζεται ούτε με τις θήλειες αρετές, ούτε με τη Σχέση και το συναίσθημα, ούτε με την αρχαία μυθολογία. Χρειάζεται ανθρώπους με ψυχή, με όραμα, με σύγχρονη κοσμοθεωρία «Για μια πορεία κατ’ επίγνωση» (Α.Τσιριντάνη), ανθρώπους –άντρες και γυναίκες ολοκληρωμένους–ελεύθερους, υπεύθυνους, συνειδητούς. Προπάντων αποφασισμένους. Πριν απ’ όλα για διάλογο ελεύθερο με θάρρος κι ευθύτητα. «Για ν’ ανοίξει ο δρόμος» (9) που κλείνει η άγνοια, η προκατάληψη, η δειλοϋποκρισία, οι μικρότητές μας. Ας μην ξεχνάμε ότι η ακρισία βασιλεύει και μαζί «Ο πειρασμός της αθωότητας» του Πασκάλ Μπρυκνέρ: «Δεν είδα, δεν άκουσα, δεν κατάλαβα, δεν μίλησα, είμαι ανεύθυνος», δηλαδή μωρός! Πρόσφατο το άρθρο έγκυρης Παρισινής ότι «Στην Ευρωπαϊκή Ένωση μας κυβερνάνε παιδάκια!». Πράγματι, «πού πήγαν όλοι οι άντρες;!».
(7) Κατά Καρλ Μαρξ και Π.Κανελλόπουλο: «Το λυκόφως των ιδεολογιών» Φ. Ντε λα Μόρα "Βιβλίο και Ζωή" 7ο σ.23
(8) «Ξένοι μέσα στον εαυτό μας» της Julia Kristeva
(9) Βιβλίο θεμελιακής κοσμοθεωρίας του Π. Μελίτη/ Α. Τσιριντάνη:Η Πνευματική ζωή κι ο Πολιτισμός μας, Γυναίκα και Φεμινισμός, Δημιουργική αυτοκριτική. Το κοινωνικό πρόβλημα. Ο Άρτιος Άνθρωπος....
Φυσικά, είναι ενδεικτικά τα σημεία που υπογραμμίζονται, ενώ το βιβλίο έχει αρκετές, χρήσιμες και καλογραμμένες αλήθειες, που όμως χωρίς αξιακή θεμελίωση και συγκρότηση δεν οδηγούν στην αλήθεια. Τελικά, με την πολυπλοκότητά τους, συσκοτίζουν, δεν φωτίζουν όποιον ζητήσει διέξοδο μέσα στη ζούγκλα των σύγχρονων κοινωνιών. (10)
Π.Δ. Ροζάκης
Εκ γενετής προβληματική
(10) Η ψυχανάλυση δεν βοήθησε μόνο τον άνθρωπο σε ορισμένες ψυχικές περιπέτειές του αλλ’ αποτέλεσε και η ίδια πρόβλημα από τη γέννησή της και τον ιδιοφυή ιδρυτή της ψυχολογίας Σίγκμουντ Φρόϋντ μέχρι τους, επιφανείς ή μη, ειδικούς που την εφάρμοσαν.
Επιστήμη ή Κοσμοθεωρία;!
Οι επιστημονικές θεωρίες, που διατυπώθηκαν τότε, τον 19ο αιώνα, όπου αναπτύσσονταν και οι πολυάριθμες ιδεολογίες, υποστηρι-ζόμενες από τους γεννήτορές τους, με φιλοσοφική ή ιδεολογική προκατάληψη μετατρέπονταν σε κοσμοθεωρίες ζωής, που διεκδι-κούσαν την καθολικότητα, μοναδικότητα και τον τελευταίο λόγο στην ερμηνεία του κόσμου και καθοδήγηση του ανθρώπου. Ως χαρακτηριστικά δείγματα αυτής της νοοτροπίας αναφέρονται οι Φρόϋντ και Μάρξ. («Εισαγωγή στη Φιλοσοφία»-Γιάσπερς).
Καταπίεση επιστημόνων!
Οι προικισμένοι μαθητές του Φρόϋντ (Άντλερ, Γιούνγκ, Ρανκ, Φερέντσι, Β.Ράϊχ) αφού καταπίεσαν τον εαυτό τους, κρατώντας στο συρτάρι τις επιστημονικές εργασίες τους «για να μη δυσαρεστήσουν το δάσκαλο», ετόλμησαν τελικά να εκδηλωθούν κι έφυγαν ή απομακρύνθηκαν από τους ευνοούμενους «γραφειοκράτες της ψυχανάλυσης» («Βιογραφία της αυλής» του Έρνστ Τζόουνς).
Ο Κοινωνικός παράγων; Οι αξίες;
Ο Έριχ Φρομ στα δοκίμιά του «Η κρίση της ψυχανάλυσης» - 1932-1969 – εκτός των ανωτέρω, αναφέρεται και στα γενεσιουργά αίτια της κρίσης, όπου και η παραγνωρισμένη από την ψυχανάλυση, επίδραση των κοινωνικών παραγόντων, που ανάγκασε και τον Φρομ να εκφραστεί με την κοινωνιο-ψυχολογία αλλά και με αξιακές αρχές όπως φαίνεται και από τίτλους βιβλίων του: «Η υγιής κοινωνία», «Να έχεις ή να είσαι;», «Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία», «Θα επικρατήσει ο άνθρωπος;», «Η αγάπη» κ.ά. Κατά τον Φρομ η επαναφορά των αξιών θα είναι δημιουργία των νέων, αφού απαλλάξουν τους φορείς των Αξιών από τις πλάνες, τις σκουριές, τα «κατά συνθήκην ψεύδη», που τις μετάλλαξαν σε «δήθεν αξίες».
Θέμα πίστης!
Ένα νεότερο βιβλίο –1941– της Κάρεν Χόρνεϋ κ.ά, με τίτλο «Πιστεύετε στην ψυχανάλυση;», προσπαθεί ν’ αντιμετωπίσει την κρίση στην ψυχανάλυση. Από τη μια την βλέπει σαν πίστη και στον τίτλο, από την άλλη με μια μακριά και ορθολογιστική ανάλυση προσπαθεί να μυήσει τον ασθενή ή να τον προετοιμάσει για μια αόριστης διάρκειας κι αποτελεσματικότητας θεραπεία.
Μοναδικός!
Ο σύγχρονος ψυχαναλυτής και συγγραφέας Χόρχε Μπουκάι τονίζει ότι μόνο εκείνος που έχει κάνει πλήρη ψυχανάλυση, μπορεί να έχει αποτελέσματα στη θεραπεία και ότι μόνο ο ίδιος o Mπουκάι έχει υποστεί αυτή τη θεραπεία...
«Βασίσου σε μένα!»
Στο καλογραμμένο κι ενδιαφέρον βιβλίο του Μπουκάι: «Βασίσου σε μένα», το κεντρικό πρόσωπό του αντιμετωπίζει ένα σοβαρό πρόβλημα καθώς η τελευταία και μόνη σοβαρή αγάπη του εργάζεται σε άλλη πόλη, που δεν μπορεί να εγκαταλείψει για να ζήσει κοντά του στο «Νεφρολογικό Κέντρο» όπου εργάζεται ως ερευνητής και είναι το μέλλον του. Τη λύση δίνει ο... από μηχανής θεός!Το Κέντρο ιδρύει ένα παράρτημα στην πόλη της καλής του, όπου και τον διορίζει διευθυντή!.. Φαίνεται ότι όχι μόνο η αρχαιότητα αλλά κι η σύγχρονη ψυχανάλυση έχει κάποτε ανάγκη από έναν «από μηχανής θεό!».
«Εγώ, η Μάρθα Φρόυντ»
Στο βιβλίο της Φωτεινής Τσαλίκογλου μαθαίνουμε ότι η γυναίκα του Φρόϋντ άκουγε τακτικά πίσω από το παραβάν τη συνομιλία του υπό θεραπεία και έλεγε στον Φρόϋντ γιατρό την διαισθητική άποψή της, διαφορετική από την γνωμάτευση του, και συνήθως αποδεικνύονταν σωστή.
«Το λευκό ξενοδοχείο»
Ο φιλόλογος συγγραφέας του, Ντέηβιντ Τόμας, αναπτύσσει λογοτεχνικά το περιστατικό της Άννας, από τα αρχεία του Φρόϋντ. Η νέα γυναίκα με εφιάλτες, σεξ προέλευσης, ταξιδεύει, γυρεύοντας θεραπεία στη φυγή. Σ’ ένα τραίνο συναντάει μια ομάδα ανθρώπων του τσίρκου, που φυσικά κι εύθυμα την δέχονται σαν μια από αυτούς και τελικά γίνονται ο καταλύτης για να βρει η κοπέλα τον εαυτό της και να λυτρωθεί.
Αντίφαση ή... σύγχυση;
Τέλος να θυμηθούμε τον Γιάλομ, που είναι τόσο αποτελεσματικός και – στα βιβλία του, όπως στο «Ο δήμιος του έρωτα»–προσεγγίζει με ανθρώπινο τρόπο - υπομονής, καλοσύνης, νοημοσύνης, κατανόησης, διαλεκτικότητας – βαθειάς αγάπης. Ο Θεός είναι αγάπη, η βασιλεία του Θεού είναι μέσα μας και ο Γιάλομ δηλώνει... άθεος! (« Στην αυλή του Επίκουρου»). Η αντίφαση είναι φανερό ότι οφείλεται στη σύγχρονη αλλά και φιλοσοφική ή δογματική σύγχυση. Μακάρι πολλοί κι επώνυμοι Χριστιανοί – ουρανόβιοι κι αιθεροβάμονες ή βολεμένοι και υπνώτοντες, να είχαν την έμπρακτη, χρήσιμη αγάπη του Γιάλομ!
Επιλογή: Διαβάζοντας ένα βιβλίο
Δημιουργικοί Διάλογοι
Πολυσέλιδο!
H ψυχή της γυναίκας
Ποσοτικό έγκλημα!
Στο Δ.Σ. της Κυριακής 5.3.2012 εκφράστηκε η άποψη ότι το «Διαβάζοντας ένα ενδιαφέρον βιβλίο» - «Η ψυχή της γυναίκας» του Άλντο Καροτενούτο – ήταν ένα μεγάλο κείμενο – 6 σελίδων!
Για το περιεχόμενο τίποτε... ακόμα. Ας ελπίσουμε!1
Η μοίρα του γραπτού κι η άβυσσος της ψυχής...Πράγματι είναι μεγάλο το κείμενο, έστω κι αν αφορά ένα ψυχολογικό βιβλίο 375 σελίδων. Κι αν ήταν μοιραίο αυτό, το ίδιο μοιραίο είναι και να μην διαβαστεί – τουλάχιστον από τους λιγότερο ενδιαφερόμενους για το θέμα ή τους πολυάσχολους, που δεν χωράει στο πρόγραμμά τους, ούτε σε δόσεις, δυο σελίδες κάθε φορά! Υπάρχουν φυσικά και οι περίεργοι, τουλάχιστον στην αρχή, που μπορεί, καθώς διαβάζουν, να γίνουν ενδιαφερόμενοι. Γυναίκα τους γέννησε όλους, γυναίκα τους έπλασε, τους ωρίμασε κι ενέπνευσε, «Πίσω από ένα μεγάλο άνδρα κρύβεται πάντα μια σωστή γυναίκα» ισχύει και για τον τότε Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, ηρωϊκό Νταγκ Χάμερσκελντ – Δείχτες πορείας Είχε μια υπέροχη πιστή μητέρα Cherchez la femme!, λένε οι Γάλλοι... Κι άβυσσος η ψυχή της γυναίκας!
Σεμνό ξεκίνημα... 2,5 σελίδων!
Βέβαια, όταν ξεκίνησε, στην πρώτη φάση του που αφορούσε τα κύρια θέματα – δυσαρμονία, αρσενικό - θηλυκό, υπεροχή – εξουσία, θηλυκοποίηση του κόσμου, Οδυσσέας – ήταν λιγότερο από το μισό, 2,5 σελίδες. Πάλι ήταν πολύ και για να μικρύνει, έπρεπε ν’ αφιερωθεί άλλος τόσος χρόνος: «Δεν είχα καιρό να γράψω λίγα!», παραπονέθηκε κάποιος συγγραφέας. Ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε γράψει 120 φορές τους Άθλιους πριν 160 χρόνια… Κι ευτυχώς που δεν γράφει τώρα!
Παρεμβολές βιβλίων-θεμάτων
Αλλά εδώ υπήρξαν... παρενέργειες! Ώσπου να γραφεί, να διορθωθεί, συμπληρωθεί, παρενεβλήθησαν άλλα
βιβλία Επιλογής, ψυχολογικά κι αυτά: Του Μπουκάϊ «Βασίσου πάνω μου!», του Έριχ Φρομ «Η κρίση της ψυχανάλυσης» και της Κάρεν Χόρνεϋ «Πιστεύετε στην ψυχανάλυση;»Τα οποία σχετιζόντουσαν με το πρώτο και έδιναν την ευκαιρία να συνεισφέρουν στην διασαφήνιση ή ολοκλήρωση κάποιων σημείων. Αλλά και από τα κλασικά βιβλία μας της ανθρωπολογικής σχολής – Εύα Φίρκελ, Σκοτ Πεκ – εμφανίστηκε έντονη η πνευματική επιταγή να προστεθούν κείμενα – «Τα χαρακτηριστικά της γυναίκας», «Η Χάρη» - που συμπλήρωναν κενά του βιβλίου ή, αν και ουσιώδη, το βιβλίο ήταν μακριά από αυτά. Κι ο ενθουσιασμός για το βιβλίο απέτρεπε να γίνει προσιτή η τόσο εμφανής έλλειψη και από ειδικούς και από πιστούς.Υπήρξαν βέβαια συντμήσεις και η έγνοια και προσπάθεια για περικοπές , σε ορισμένα όρια, των συμπεριληφθέντων κειμένων και θεμάτων. Κι εδώ η συνεργασία της Γενικής μας υπήρξε πολύτιμη.
Δεν υπήρξε επομένως κάποιος ζήλος ερευνητού αλλά μια «μοίρα» ενός υπευθύνου για το πρόγραμμα Επιλογής της Λέσχης αλλά και της τόσο ξεχασμένης συνέπειας που στην πνευματική ζωή είναι νόμος. Πού όμως έχει εκλείψει από τη σύγχρονη ζωή.
1 Πριν κλείσει το κείμενο αυτό με τις διορθώσεις και συμπληρώσεις του, έφτασαν και οι δύο θετικές ειδήσεις. Από την λογοτέχνιδα και ποιήτρια, μέλος του Δ.Σ. της Λέσχης μας Έφη Γιακανίκη, ενθουσιασμένη από το περιεχόμενο: «-Τι ήταν αυτό το κείμενο! Τέτοια θέματα πρέπει να μαζευόμαστε να συζητάμε!» Και από τον συνεργάτη της Λέσχης, διανοούμενο, συστηματικό ομιλητή Αρχιτέκτονα Δημήτρη Κωστελέτο: «Συμφωνώ πλήρως, τι διάλογο γραπτό να κάνω; Έχω κρατήσει σημειώσεις…» Δεν αποκλείεται όμως να κάνει διάλογο με τυχόν παρατηρήσεις, προεκτάσεις, επιβεβαιώσεις από τις δικές του εμπειρίες. Και τρίτη είδηση ότι διαβάστηκε με ενδιαφέρον και θα συζητηθεί προφορικά, χαλαρά…
Για την ποσότητα του κειμένου δεν είπαν τίποτα, μια και το περιεχόμενο τους ήταν και προσιτό και πολύ ενδιαφέρον.
Αυτονόητο όταν ξεκίνησε η σύνταξη του κειμένου, το κίνητρο ήταν «η αναζήτηση και έκφραση της αλήθειας, της αλήθειας και όλης της αλήθειας» Κανένας υπολογισμός αν θα ευχαριστήσει ή θα δυσαρεστήσει, αν θα είναι προοδευτικό ή μοντέρνο, συντηρητικό ή ντεμοντέ, αν θα διαβαστεί από νέους ή μεγάλους, λίγους ή πολλούς. Όπως ακριβώς έτσι έχουν δημιουργηθεί οι Δημιουργικοί Διάλογοι – ως έκφραση της αλήθειας της δεμένης με την πραγματικότητα. Και τότε λέμε «A Dieu vas!...» -όπως και για τις Δανειστικές Βιβλιοθήκες, που στέλνουμε, με τα αληθινά βιβλία και το λοιπό υλικό που την αποτελεί, προϊόν μελέτης, κόπου και θυσίας. «A Dieu vas»... Είναι θέμα πίστης, που κάποτε επιβεβαιώνεται από τα πράγματα! Όμως «Μακάριοι οι μη ιδόντες και πιστεύσαντες…»-Ιωάννης 20, στ.14.
«Η αλήθεια διαρκώς κάνει σωστά τη δουλειά της και ας αργούμε εμείς ν’ ανοίξουμε τα μάτια!» Μάρω Βαμβουνάκη
Όποιος έχει την περιέργεια και την υπομονή, θα μετρήσει 37 βιβλία αναφοράς, παραπομπών, ουσιαστικά επέκτασης του διαλόγου. Εκτός τα δυο θεατρικά, ένα φιλμ και τρια ποιήματα.
Από κάποια άλλη σκοπιά!
Εξ άλλου, η αναλυτική γραφή κι ανάγνωση-και του βιβλίου!-ταιριάζει περισσότερο στις γυναίκες, στις οποίες κατά κύριο λόγο απευθύνονταν και μερικές είχαν ήδη διαβάσει το βιβλίο. Το ίδιο και τα σχετικά τρία ποιήματα, αν και... παλαιά -1939, 1725- που προσεγγίζουν με το δικό τους, ανάλαφρο τρόπο, την αλήθεια.
Απ’ την άλλη μεριά και οι ασχολούμενοι με την επιλογή βιβλίου έχουν την ευκαιρία να προβληματισθούν πάνω στο περιεχόμενο του βιβλίου , ανθρώπινης προσέγγισης και πνευματικής ουσίας.
Το παρελθόν έχει κάτι να πει...
Τέλος ο δράστης του πολυσέλιδου κειμένου είχε την ευκαιρία να συμμαχήσει με τον Έριχ Φρομ για να κοινοποιήσει, έστω σε... foot note, μερικές αλήθειες για τον Φρόϋντ και την ψυχανάλυση, που από σπουδαστής και αργότερα είχε συγκεντρώσει, είτε από εμπειρίες των «θεραπευθέντων», είτε από διαβάσματα – όπως «Τα σύμβολα του ανθρώπου» του Καρλ Γκούνγκ, το «Λευκό ξενοδοχείο» του Ντέϊβιντ Τόμας και το «Εγώ, η Μάρθα Φρόϋντ» της Φωτεινής Τσακίρογλου. Είχε την ιδέα ότι μια τέτοια εμπειρία δεν θα’ πρεπε ν’ αγνοηθεί, αλλά να βοηθήσει όποιους ψάχνουν απελπισμένα για Φως, στο απύθμενο έρεβος του υποσυνειδήτου, να ρίξουν μια ματιά στον Σκοτ Πεκ, τον Βίκτορ Φρανκλ, τον Λέο Μπουσκάλια ή τον Άριστο Ασπιώτη. Μ’ αυτούς συμπορευόμαστε 33 χρόνια ήδη, με πίστη, ελπίδα κι αγάπη. Είναι διαχρονικοί κι αποτελεσματικοί!Ερωτήματα για τον συγγραφέα
Φυσικά υπάρχουν κι ερωτηματικά .-που δεν τέθηκαν, ούτε αντιμετωπίστηκαν-όπως: .jpg)
Ο συγγραφέας,Καθηγητής της ψυχολογίας και ώριμος στη σκέψη γιατί ενώ γνωρίζει τόσο καλά την αρχαία μυθολογία των γυναικών- με τις ποικίλες ερμηνείες τους-που άλλως τε αποτελεί το μέγιστο μέρος του βιβλίου, φαίνεται να αγνοεί την Οδύσσεια και να παρεξηγεί τόσο πολύ τον Οδυσσέα; Γιατί στα ανδρικά χαρακτηριστικά τονίζει τον αυταρχισμό, τη βία, την κακοποίηση και παραλείπει τη Νόηση και την εφευρετικότητα, την Υπακοή και πειθαρχία, τη Δικαιοσύνη, την Αλήθεια ; Γιατί του διαφεύγουν τα συνδετικά εκείνα στοιχεία των δύο φύλων όπως η έμπνευση, η φαντασία, η Χάρη, η Πίστη, η Ελπίδα, η Αγάπη, οι οικογενειακές χαρές και λύπες, ο ενθουσιασμός, η δημιουργικότητα- όπου και τα παιδιά; Και τα παιδιά στο βιβλίο είναι άφαντα όπως και στο σύγχρονο κλασικό, «Ο γάμος» του Μπέρκμαν με το ψυχοπροβληματικό ζευγάρι, που, αποξενωμένο από την κοινωνία και τον άνθρωπο, πνίγεται μέσα στον εγωκεντρισμό του. «Το δέντρο ζει πριν απ’ όλα από τις ρίζες του. Μα χωρίς τον ήλιο ξεραίνεται. Οι άλλοι για μας είναι ο Ήλιος!» Μάρτιν Γκραίη, «Το Βιβλίο της ζωής».
Ο συγγραφέας,Καθηγητής της ψυχολογίας και ώριμος στη σκέψη γιατί ενώ γνωρίζει τόσο καλά την αρχαία μυθολογία των γυναικών- με τις ποικίλες ερμηνείες τους-που άλλως τε αποτελεί το μέγιστο μέρος του βιβλίου, φαίνεται να αγνοεί την Οδύσσεια και να παρεξηγεί τόσο πολύ τον Οδυσσέα; Γιατί στα ανδρικά χαρακτηριστικά τονίζει τον αυταρχισμό, τη βία, την κακοποίηση και παραλείπει τη Νόηση και την εφευρετικότητα, την Υπακοή και πειθαρχία, τη Δικαιοσύνη, την Αλήθεια ; Γιατί του διαφεύγουν τα συνδετικά εκείνα στοιχεία των δύο φύλων όπως η έμπνευση, η φαντασία, η Χάρη, η Πίστη, η Ελπίδα, η Αγάπη, οι οικογενειακές χαρές και λύπες, ο ενθουσιασμός, η δημιουργικότητα- όπου και τα παιδιά; Και τα παιδιά στο βιβλίο είναι άφαντα όπως και στο σύγχρονο κλασικό, «Ο γάμος» του Μπέρκμαν με το ψυχοπροβληματικό ζευγάρι, που, αποξενωμένο από την κοινωνία και τον άνθρωπο, πνίγεται μέσα στον εγωκεντρισμό του. «Το δέντρο ζει πριν απ’ όλα από τις ρίζες του. Μα χωρίς τον ήλιο ξεραίνεται. Οι άλλοι για μας είναι ο Ήλιος!» Μάρτιν Γκραίη, «Το Βιβλίο της ζωής».
Καθηγητής, ηγέτης ή ουραγός- κόλακας του πλήθους;
Θα μπορούσαμε να φαντασθούμε τον Καθηγητή συγγραφέα να διδάσκει σε σχολές και αμφιθέατρα ψυχολογίας με 80% τουλάχιστον φοιτήτριες. Κι αυτές μέσα στη μοντέρνα ζωή, της «Αέναης ευφορίας» του Πασκάλ Μπρυκνέρ, όπου και το ηδονοθηρικό σεξ, ως μέσο επιβολής, προβολής και κυριαρχίας, και την επιπόλαιη, επιφανειακή γνώση, επιζητούν το ίδιο μια επίπλαστη γνώση του εαυτού τους, του πεπρωμένου τους, της ευτυχίας τους. Έτσι βέβαια ο Καθηγητής δεν είναι ηγέτης που ανοίγει και φωτίζει δρόμους στη σύγχρονη νέα γυναίκα, αλλά ουραγός, προσαρμοσμένος στο ρεύμα παρακμής της εποχής. Η κοινωνιολογία μας στέλνει ένα μήνυμα: «Στην εποχή μας ως άρνηση πρέπει να αντιτάξουμε την άρνηση της εποχής μας» Π. Κανελλόπουλος- Η κοινωνία της εποχής μας. Εισαγωγή
Κι ο Μπουσκάλια υπήρξε ένας σύγχρονος Ιταλο-Αμερικανός καθηγητής Πανεπιστημίου. Και μιλούσε σε γεμάτες αίθουσες και ραδιόφωνα σε νέους ανθρώπους. Αλλά ο λόγος του μετέδιδε αξίες, σοφία ζωής, ! -ενθουσιασμό, αλληλεγγύη, άρωμα αγνής κι άδολης αγάπης, και βοήθησε πολλούς συνανθρώπους του να βρουν νόημα ζωής και ελπίδας, ξεφεύγοντας από την παγίδα του μοντέρνου ευδαιμονισμού και το ρεύμα της κολακείας.
Από το ποσοτικό στο ποιοτικό!
Ευχαριστίες γιατί, από την ποσοτική διαπίστωση του πολυσέλιδου δόθηκε η ευκαιρία γι’ αυτή την επεξήγηση -όχι δικαιολογία!- του βαρέος αμαρτήματος.
Π.Δ.Ροζάκης
Υ.Γ. Ο Baruk- Διευθυντής του Νευρολογικού Ινστιτούτου του Παρισιού – είχε διαπιστώσει ότι τα περισσότερα εγκλήματα στον κόσμο έχουν γίνει από τον ορθολογισμό 2 – χωρίς πίστη, ελπίδα κι αγάπη. Και ο Φρόυντ, ναι μεν προς το τέλος της ζωής του αναίρεσε την αθεϊα του -«Το μέλλον μιας αυταπάτης», βιβλίο του για τη θρησκεία- αλλά ο ορθολογισμός του -μιας ζωής!- κυριάρχησε στο έργο του, στη «θεραπεία» των ασθενών του και στους συνεργάτες – οπαδούς του. Η χριστιανική συγχώρεση για την ανάπαυση της ψυχής του, αναιρεί άραγε τα λάθη μιας ζωής και τις συνέπειές τους στην κοινωνία;
2 Φυσικά δεν πρόκειται για τον χρήσιμο ορθό λόγο, αλλά για τη φιλοσοφία εκείνη του ορθολογισμού, που διατείνεται ότι μόνο με τον ορθό λόγο λύνονται τα ανθρώπινα προβλήματα. 3. 2012
